İttihadçı Paşalar Neden Ülkeyi Terk Etti ?

Savaştan yenik çıkıyorlar ve korkunç bir İttihadçı düşmanlığı hüküm sürüyor.Bir kısmı yargılanıyor, bir kısmı da kaçıyor.Kaçanlar iki gruba ayrılır.Bunların bir bölümü emperyalizme karşı silahlı mücadeleyi seçiyor,Enver Paşa bunlardan.Diğerleri de propaganda ile mukavemeti savunuyor, bu da Talât Paşa'nın grubudur.[1] 5 Kasım 1918'de kendini şu yayınladığı yazı ile fesh ediyor :

"Siyasi hayatimız artık sona ermiştir, milletin kini ve gazabı üzerimizdedir.En kısa yoldan Avrupa'ya gidip bir köşeye çekilmemiz, hiçbir işe kalkışmadan hadiseleri takip etmemiz lazımdır.Bir fırsat çıktığı takdirde o fırsattan tabii ki istifade edebiliriz. Ama bugün yapmamız gereken iş senlik-benlik kaygılarını bir tarafa bırakarak köşeye çekilmekten ibarettir. Biz milletimizi kurtarmaya çalıştık, dolayısı ile vicdanlanımıza karşı mahkum değiliz fakat talih bizlere yar olmadı.Dolayısı ile artık vazifemizi başkalarına devretmemiz lazımdır" [2]

Fakat İttihadçılar ülkeyi terk etmek istemiyordu.Ne olursa olsun ülkede kalmak istiyordu bir örnek verelim.

Talat için hayatının en büyük hapsini harpten sonra memleketi terk edip gitmtek mecburiyeti teşkil etmiştir.Bu kadar sevdiği,uğrunda gençliğinden beri bu kadar feakârlıkları,ıztırapları,didinmeleri göze aldığı vatanı en bedbaht dakikasında bırakıp gitmek, onun için en büyük bir dert teşkil ediyordu.

İttihat ve Terakki fırkası kendi kendini feshedince terk etmek lâzımdı. Fakat Talât vatan topraklarını bırakmak istemiyordu: -Saklanırım, beni nereden bulacaklar? Ben vatanımdan ayrı, uzak yaşayamam. Vatandan uzak yaşamaktansa ölmek daha iyidir, diyordu. Merhumun eşi diyor ki: -Vatan işgale uğradığı günlerde 108 kiloluk Talât Paşa, vatan, vatan diye birkaç haftada 90 kiloya düştü. [3]

Fakat terk etmelerinin asıl nedeni Ermeni tehciridir. 1 Kasım 1918 gecesi İttihadçılar'ın memleketi terketmelerinden birkaç dakika önce geçen bir konuşma, sadece liderlerde değil, ailelerinde de tehcir konusunda bir endişenin mevcut bulunduğunu göstermektedir.Türkiye'den ayrılacaklar arasında Midhat Şükrü Bey de vardır ve Arnavutköy'deki rıhtımdan Alman torpidosuna götürecek yata binmelerinden hemen önce, kocasımn gurbete gitmesini istemeyen Hatice Hanım ile Talat Paşa arasında bir konuşma geçer. Hadice Hanım, Paşa'ya Midhat Şükrü Bey'in Ermeni tehciri ile alakası olup olmadığını sorar, hiçbirşeye karışmadığını öğrenmesi üzerine "Madem ki icraatta mesuliyet hissesi yoktur, o halde gidişinin sebebi nedir?" der ve neticede Midhat Şükrü Bey memlekette kalır.Hatice Hanım ile Talat Paşa arasında geçen bu kısa konuşma, tehcir kararından kaynaklanan endişenin mevcudiyetini açık şekilde göstermektedir.İttihadçı liderlerin hiçbiri memleketten ayrılmaları sırasında yazdıklarında tehcir meselesinden bahsetmezler ve tehcir yüzünden endişe hissettiklerine dair bir ifadeleri de yoktur.Ama, İttihad ve Terakki'nin katib-i umumisi Midhat Şükrü Bey'in eşi Hadice Hanım ile Talat Paşa arasında 1 Kasım 1918 gecesi İttihadçılar'ın memleketi terketmelerinden birkaç dakika önce geçen ve devamı şöyledir yurt içindede kalmayı düşünüldü dedim ya En başta Enver, Talat ve Cemal Paşa üçlüsü olmak üzere İttihad ve Terakki'nin lider kadrosunun bir müddet, hatta savaşın yaralarının sarılmasına kadar ortalıkta görünmemesi lazımdı.Gidilecek yer konusunda değişik fikirler vardı. Önce, Anadolu'nun üzerinde duruldu ama muhalefetin dertler açabileceği ihtimali gözönüne alınınca bu düşünce rağbet görmedi ve bir müddet için memleket dışına gidilmesi, Avrupa'da başka kimliklerle ve değişik memleketlerde kalınması kararlaştırıldı.İttihad ve Terakki'nin Türkiye'den ayrılmayacak olan üst düzey mensupları da, Türkiye'yi terketme kararına "Hemen gidin! Ortalık düzelince rahatça dönersiniz" diye destek verdiler. [4]

Dipnotlar :

[1] İlber Ortaylı,Erol Şadi Erdinç İttihat ve Terakki İnkılâp Kitapevi 2016 s.76.

[2] Murat Bardakçı İttihadçının Sandığı, İş Bankası Yayınları 1.Baskı Nisan 2014 İstanbul, s.11.

[3] Hüseyin Cahit Yalçın - Talat Paşa, Ötüken Yayınevi 3.Baskı Temmuz 2018, s.92,112.

[4] Murat Bardakçı - Enver Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Kasım 2015 İstanbul 1.Baskı s.41,42.